ارز دیجیتال لیبرا (Libra) چیست؟ — تاریخچه، مزایا، چالش‌ها و وضعیت کنونی

چکیده

در این مقاله، ابتدا به معرفی ارز دیجیتال لیبرا (که بعدها به دییم – Diem تغییر نام داد) می‌پردازیم، سپس سازوکار فنی آن، مزایا و معایب، موانع قانونی، وضعیت کنونی پروژه و مخاطرات احتمالی را بررسی می‌کنیم. هدف این است که خواننده‌ای که آشنایی مقدماتی با ارزهای دیجیتال دارد، بتواند درک روشنی از پروژه لیبرا پیدا کند.

فهرست مطالب

1. معرفی و تاریخچه

2. هدف و مأموریت

3. سازوکار فنی

   1. مدل استیبل کوین

   2. ساختار شبکه (Permissioned)

   3. اجماع و پروتکل‌ها

   4. زبان قرارداد هوشمند Move

4. مزایا و نقاط قوت

5. چالش‌ها، انتقادات و موانع

   1. نگرانی‌های نظارتی و قانونی

   2. ریسک‌های امنیتی و تمرکزگرایی

   3. عملکرد فنی و مقیاس‌پذیری

6. وضعیت فعلی پروژه

7. چه درس‌هایی از پروژه لیبرا می‌توان گرفت؟

8. نتیجه‌گیری

9. پرسش‌های متداول (FAQ)

1. معرفی و تاریخچه

پروژه­liبرا (Libra) در ژوئن سال ۲۰۱۹ توسط شرکت فیس‌بوک (Meta) معرفی شد تا یک ارز دیجیتال جهانی با ثبات باشد که بتواند تراکنش‌های مالی بین‌المللی را ساده‌تر کند.

با این حال، به دلیل فشارهای قانونی و انتقادات زیاد، پروژه در دسامبر ۲۰۲۰ نام خود را به دییم (Diem) تغییر داد.
در ژانویه ۲۰۲۲، شرکت متا به طور رسمی اعلام کرد که پروژه Diem را متوقف می‌کند و دارایی‌ها و تکنولوژی مرتبط را به نهادهای دیگر واگذار می‌کند.

بنابراین، اگرچه لیبرا / دییم هرگز به صورت کامل جهانی عملیاتی نشد، اما یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ارز دیجیتال در تاریخ است که پیامدها و درس‌های زیادی برای صنعت کریپتو به همراه داشت.

2. هدف و مأموریت

هدف اصلی لیبرا این بود که یک سیستم پرداخت جهانی سریع، کم‌هزینه و قابل‌دسترس برای افراد در سراسر جهان فراهم کند — به گونه‌ای که نقل‌وانتقال پول مانند ارسال یک ایمیل شود.

به عبارت دیگر، لیبرا قصد داشت فاصله بین سیستم‌های بانکی سنتی و دنیا ارزهای دیجیتال را کم کند، به ویژه در مناطقی که دسترسی به خدمات مالی محدود است.

یکی از ایده‌های کلیدی، ایجاد یک ارز باثبات (stablecoin) بود که ارزش آن تحت تأثیر نوسانات شدید بازار نباشد، در نتیجه بتوان به آن به عنوان یک واسطه مطمئن مالی اتکا کرد.

همچنین، لیبرا قرار بود توسط یک انجمن (Libra Association) اداره شود تا کنترل آن فقط در دست فیس‌بوک یا یک شرکت واحد نباشد.

3. سازوکار فنی

3.1 مدل استیبل کوین

لیبرا یک استیبل کوین با پشتوانه دارایی بود. یعنی برای هر واحد لیبرا در گردش، معادل ارزش آن باید در ذخایر واقعی (مثل ارزهای فیات یا اوراق دولتی کوتاه‌مدت) نگهداری شود.

هدف از این کار کاهش نوسان قیمت و افزایش اعتماد کاربران بود.

در نسخه اولیه، لیبرا تلاش داشت ترکیبی از ارزهای فیات مانند دلار آمریکا، یورو، پوند انگلیس و ین ژاپن را به عنوان پشتوانه به کار گیرد.

3.2 ساختار شبکه (Permissioned / مجوزدار)

شبکه لیبرا به صورت مجوزدار (Permissioned) طراحی شده بود، یعنی تنها نودهایی که توسط انجمن لیبرا پذیرفته شده‌اند می‌توانند در فرآیند اعتبارسنجی تراکنش‌ها مشارکت کنند.

برای به دست آوردن حق اجرا شدن به عنوان نود، شرکت‌ها می‌بایست سرمایه‌گذاری قابل توجهی (مثلاً ده میلیون دلار) به عنوان تعهد ارائه دهند.

این طراحی باعث می‌شد شبکه لیبرا کنترل‌شده‌تر و قانون‌پذیرتر باشد، اما در عین حال جنبه تمرکزگرایی را به همراه داشت.

3.3 اجماع و پروتکل‌ها

لیبرا از الگوریتم LibraBFT (یک نسخه تغییر یافته از پروتکل HotStuff) برای رسیدن به اجماع استفاده می‌کرد.

مطالعات آکادمیک نشان داده‌اند که این پروتکل قادر است سرعت تراکنش نسبتاً بالایی داشته باشد، اما عملکرد آن به تعداد نودها حساس است.

به عنوان مثال، در آزمایش‌ها مشاهده شده است که شبکه لیبرا بتواند نزدیک به ۱۰۰۰ تراکنش در ثانیه را پردازش کند، اما با افزایش تعداد نودها، کارایی کاهش می‌یابد.

3.4 زبان قرارداد هوشمند Move

لیبرا دارای زبان برنامه‌نویسی اختصاصی به نام Move بود که برای نوشتن قراردادهای هوشمند طراحی شده بود.

هدف از طراحی Move، فراهم کردن امنیت بیشتر و کنترل دقیق‌تر بر منابع، مانند دسترسی به دارایی و جلوگیری از خطاها در قراردادها بود.

4. مزایا و نقاط قوت

لیبرا پروژه‌ای جاه‌طلبانه بود و در نظریه مزایای زیادی داشت:

• کاهش هزینه تراکنش‌ها: با حذف واسطه‌های بانکی و کاهش کارمزد، تراکنش‌ها می‌توانستند ارزان‌تر انجام شوند.

• سرعت و کارایی بالا: طراحی اجماع و ساختار permissioned ممکن بود امکان انجام تراکنش‌های سریع‌تر را فراهم کند.

• دسترسی مالی بیشتر: فراهم کردن امکان استفاده از خدمات مالی برای افرادی که در نقاط دورافتاده یا در سیستم‌های بانکی ضعیف قرار دارند.

• پایداری قیمتی با پشتوانه دارایی‌ها: کاهش نوسان قیمت به دلیل داشتن ذخایر پشتوانه.

• مدل حاکمیتی توزیع‌شده (نه انحصاری): با استفاده از انجمنی از اعضا، کنترل صرفاً در دستان فیس‌بوک قرار نداشت.

5. چالش‌ها، انتقادات و موانع

5.1 نگرانی‌های نظارتی و قانونی

یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش‌روی لیبرا، مخالفت دولت‌ها و نهادهای قانون‌گذار بود. بسیاری نگران بودند که لیبرا می‌تواند بر ثبات مالی تأثیر بگذارد یا ابزار پول‌شویی شود.

وزرای دارایی برخی کشورها علناً مخالفت کردند و تلاش کردند پروژه را متوقف کنند.

همچنین، مسئله مسئولیت قانونی، مالیات، مبارزه با پول‌شویی و شناسایی هویت کاربران، از جمله مواردی بودند که قانون‌گذاران به شدت به آنها توجه کردند.

5.2 ریسک‌های امنیتی و تمرکزگرایی

اگرچه لیبرا تلاش می‌کرد مدیریت خود را توزیع کند، اما به دلیل ساختار permissioned، تمرکز برخی قدرت‌ها در دست تعداد معدودی نود ممکن بود منجر به سانسور، تغییر دادن تراکنش‌ها یا سوءاستفاده شود.

در فضای ارزهای دیجیتال، تمرکزگرایی به عنوان یک نقطه ضعف مهم تلقی می‌شود، به خصوص وقتی که قرار باشد ارز به صورت جهانی استفاده شود.

5.3 عملکرد فنی و مقیاس‌پذیری

مطالعات نشان داده‌اند که عملکرد لیبرا در مواجهه با تعداد زیاد نودها ممکن است کاهش یابد.

برای مثال، در آزمایش‌ها وقتی تعداد اعتبارسنج‌ها افزایش یافته است، کارایی سیستم پایین‌تر آمده است.

از سوی دیگر، مقایسه‌ها نشان می‌دهد که در مقابل برخی بلاک‌چین‌های permissioned دیگر، لیبرا عملکرد قابل توجهی نداشت.

5.4 ریسک تصویر عمومی و اعتماد

وقتی پروژه‌ای به نام یک غول فناوری مانند فیس‌بوک مرتبط باشد، انتظارها و انتقادات بیشتر خواهد بود. بسیاری نگران حریم خصوصی و دسترسی فیس‌بوک به داده‌های مالی کاربران بودند.

علاوه بر این، انتشار اخبار غلط، شایعات و پروژه‌های کلاهبرداری با نام لیبرا (Libra) وجود داشتند که به اعتبار پروژه آسیب می‌رساندند.

6. وضعیت فعلی پروژه

همان‌طور که ذکر شد، پروژه لیبرا/دییم به مراحل نهایی عملیاتی نرسید.

متا اعلام کرد که پروژه را متوقف کرده و تکنولوژی و دارایی‌های آن را فروخته یا به شرکت‌های دیگر واگذار کرده است.

با این حال، در سال ۲۰۲۵، پروژه‌ای تحت نام $LIBRA (یک توکن در بلاک‌چین Solana) توجه زیادی را در رسانه‌ها به خود جذب کرد، که همراه با جنجال و ادعاهای کلاهبرداری است.

در این واقعه، رئیس‌جمهور آرژانتین، خاویر میلی (Javier Milei)، در توییتی این توکن را معرفی کرد اما پس از مدتی حذف کرد و پروژه با افت شدید قیمت روبرو شد.
پژوهشگران گزارش داده‌اند که حدود ۹۹ میلیون دلار از دارایی‌ها از استخر نقدینگی این پروژه خارج شده‌اند که نشان‌دهنده روند مشکوک است.

به طور کلی، پروژه لیبرا به عنوان یک پروژه عملیاتی موفق در بازار ارزهای دیجیتال مطرح نیست، اما نام آن به عنوان یکی از پروژه‌های بحث‌برانگیز و درس‌آموز باقی مانده است.

7. چه درس‌هایی از پروژه لیبرا می‌توان گرفت؟

• نقش قوانین و مقررات: هیچ پروژه ارز دیجیتالی نمی‌تواند بدون هماهنگی با نهادهای نظارتی در سطح بین‌المللی موفق باشد.

• اهمیت شفافیت و اعتماد: کاربران باید مطمئن باشند که پشتوانه‌ها واقعی است و تیم پروژه پاسخگو است.

• خطر تمرکزگرایی: حتی پروژه‌هایی که ادعا می‌کنند توزیع‌شدگی دارند، اگر کنترل واقعی در دست عده‌ای معدود باشد، ممکن است همان نقاط ضعف سیستم مالی سنتی را داشته باشند.

• توجه به کارایی و مقیاس‌پذیری: طراحی فنی قوی یکی از ستون‌های موفقیت پروژه‌های مالی جهانی است.

• آگاهی در مقابل پروژه‌های کلاهبرداری: نام یک پروژه شناخته‌شده ممکن است به عنوان صدفی برای پروژه‌های جعلی استفاده شود (که اتفاقاً برای لیبرا نیز پیش آمد).

8. نتیجه‌گیری

ارز دیجیتال لیبرا یکی از پروژه‌های جنجالی و سرشناس تاریخ ارزهای دیجیتال است که علی‌رغم اهداف بلندپروازانه، نتوانست به موفقیت کامل دست یابد. البته، ارزش آن بیشتر در درس‌ها و تجربیاتی است که به جامعه کریپتوآموز داده است: چگونگی تعامل با قانون‌گذاران، اهمیت شفافیت، چالش‌های فنی و خطر تمرکزگرایی.

اگرچه لیبرا (یا دییم) اکنون عملیاتی نیست، اما بررسی آن برای هر کسی که به حوزه بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال علاقه‌مند است، مفید است. پروژه‌هایی که امروز شاهد آن‌ها هستیم، دیر یا زود باید از منظر راهبردی، فنی و قانونی بهتر شوند — و جایگاهی که لیبرا در تاریخ دارد، کمک می‌کند تا از اشتباهات گذشته بیاموزیم.

9. پرسش‌های متداول (FAQ)

سوال: آیا لیبرا همان بیت‌کوین است؟
خیر. لیبرا یک استیبل کوین با پشتوانه دارایی بود و از ساختار permissioned استفاده می‌کرد، در حالی که بیت‌کوین یک شبکه عمومی و بدون نیاز به مجوز است.

سوال: آیا الان می‌توان لیبرا را خریداری کرد؟
پروژه اصلی لیبرا / دییم به طور رسمی متوقف شده است. هر پروژه‌ای با نام مشابه باید با دقت بررسی شود تا از کلاهبرداری بودن آن اجتناب شود.

سوال: چرا لیبرا موفق نشد؟
دلایل متعدد بود: فشارهای قانونی، نگرانی‌های حکومتی، مسائل مقیاس‌پذیری و اعتماد عمومی، و همچنین چالش‌های فنی و تجاری.

سوال: پروژه $LIBRA در سال ۲۰۲۵ متعلق به کیست؟
آن توکن، یک پروژه مستقل بر بستر سولانا است که با نام LIBRA منتشر شد و با جنجال‌ها و ادعاهای کلاهبرداری روبرو شد. بسیاری از سرمایه‌گذاران مقادیر زیادی ضرر کردند.